Τα έχουμε θαυμάσει, τα έχουμε «χαζέψει», τα έχουμε τραγουδήσει. Πόσο όμως πραγματικά τα γνωρίζουμε; Κι ακόμα περισσότερο πόσο γνωρίζουμε τις απειλές που αντιμετωπίζουν και πώς μπορούμε να τις καταπολεμήσουμε; Ο λόγος για τα θαλασσοπούλια του Αιγαίου, αυτά τα μικρά θαύματα της φύσης που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του πολύτιμου οικοσυστήματος, που περιβρέχει τη χώρα μας. Περίπου 40 είδη πτηνών έχουν καταγραφεί στο Αιγαίο, εκ των οποίων τα 19 αναπαράγονται εκεί, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας που διεξάγει μακρόχρονες παρατηρήσεις για τους πληθυσμούς και την κατάστασή τους. «Από αυτά ξεχωρίζουν έξι είδη, που θεωρούνται πραγματικά θαλασσοπούλια, δηλαδή περνούν όλη τους τη ζωή στη θάλασσα και γυρίζουν στη στεριά, συνήθως σε μια μικρή ακατοίκητη νησίδα, μόνο για να φωλιάσουν. Πρόκειται για τα είδη Αρτέμης, Μύχος, Υδροβάτης, Ασημόγλαρος, Αιγαιόγλαρος και Θαλασσοκόρακας», λέει στην «Κ» η κ. Δανάη Πορτόλου, ζωολόγος και υπεύθυνη δράσεων παρακολούθησης των θαλασσοπουλιών της Ορνιθολογικής Εταιρείας.
Η ζωή των «βέρων» θαλασσοπουλιών είναι μια ατέλειωτη περιπέτεια, καθώς για έναν καλό ψαρότοπο είναι ικανά να διασχίσουν εκατοντάδες χιλιόμετρα! «Τα ταξίδια τροφοληψίας των Μύχων διαρκούν έως και επτά ημέρες και εκτιμάται ότι η ακτίνα αναζήτησης τροφής φθάνει τα εκατοντάδες ή χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την αποικία. Προτιμούν ανοιχτές πελαγικές εκτάσεις, χωρίς όμως να αποφεύγουν την παράκτια ζώνη. Τρέφονται κυρίως με πελαγικά είδη ψαριών και με καλαμάρια», εξηγεί η κ. Πορτόλου. Τα θαλασσοπούλια που ζουν στο Αιγαίο μεταναστεύουν και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου ή και εκτός, κατά τη διάρκεια του έτους. Ο Μύχος ξεχειμωνιάζει στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ ο Αρτέμης κάνει τη βόλτα του μέχρι τον Ατλαντικό πριν επιστρέψει στη Mare Nostrum. Αυτές οι μετακινήσεις κάνουν το θέμα της προστασίας των θαλασσοπουλιών πιο σύνθετο πρόβλημα, με εθνική και διεθνή διάσταση.
«Τα θαλασσοπούλια είναι από τις πλέον απειλούμενες ομάδες πουλιών παγκοσμίως. Τα 110 από τα 400 είδη πουλιών της θάλασσας καταγράφονται ως απειλούμενα στην κόκκινη λίστα πουλιών της Διεθνούς Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), ενώ το 47% παρουσιάζει φθίνουσες τάσεις πληθυσμού», λέει στην «Κ» η κ. Ρούλα Τρίγκου, υπεύθυνη επικοινωνίας και ενημέρωσης της Ορνιθολογικής Εταιρείας.
Δύο από τα έξι βασικά θαλασσοπούλια που συναντάμε στο Αιγαίο συγκαταλέγονται μεταξύ των παγκοσμίως απειλούμενων ειδών. Το ένα είναι ο Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii), ένα είδος γλάρου ενδημικό της Μεσογείου και των ατλαντικών ακτών του Μαρόκου. Ο Αιγαιόγλαρος απαντάται στην Ελλάδα όλο τον χρόνο, αλλά κυρίως κατά την αναπαραγωγική περίοδο, οπότε και δημιουργεί αποικίες σε νησίδες με ήπιες κλίσεις και λίγη βλάστηση. Η Ορνιθολογική έχει καταγράψει αποικίες σε 84 διαφορετικές νησίδες ή νησιά του Αιγαίου. Το δεύτερο είναι ο Μύχος (Puffinus yelkouan), ένα πελαγικό θαλασσοπούλι ενδημικό της Μεσογείου, που κινείται σε κοπάδια.
Ο Μύχος ξεχειμωνιάζει στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ ο Αρτέμης κάνει τη βόλτα του μέχρι τον Ατλαντικό πριν επιστρέψει στη Mare Nostrum.
«Οι πιο σημαντικές απειλές που αντιμετωπίζουν τα θαλασσοπούλια στη θάλασσα είναι η μείωση των ιχθυοαποθεμάτων, επομένως και της τροφής τους, από την υπεραλίευση και τη μη επιλεκτική αλιεία. Κινδυνεύουν επίσης από την τυχαία παγίδευση σε δίχτυα και άλλα αλιευτικά εργαλεία. Η θαλάσσια ρύπανση επηρεάζει την επιβίωση και την αναπαραγωγική επιτυχία τους», σημειώνει η κ. Πορτόλου.
Αν και τα θαλασσοπούλια διαβιούν κυρίως πάνω από το απέραντο γαλάζιο, προσγειώνονται στη στεριά για να αναπαραχθούν. Εκεί θα φτιάξουν τη φωλιά τους, εκεί θα αφήσουν το αυγό τους, εκεί θα ταΐσουν και θα προστατεύσουν τα νεογνά τους, μέχρι να έρθει η ώρα να πετάξουν. Στη στεριά όμως υπάρχουν σημαντικές απειλές. «Μεγάλη ζημιά προκαλούν αρουραίοι και σπανιότερα γάτες, που τρώνε τα αυγά και τους νεοσσούς. Στη μεγαλύτερη αποικία των Μύχων στη Γυάρο η θήρευση των αυγών ανέρχεται περίπου στο 30% των φωλιών. Τις περισσότερες φορές οι αρουραίοι μεταφέρθηκαν ακούσια από τον άνθρωπο στις ακατοίκητες νησίδες μέσα από σκάφη», εξηγεί η υπεύθυνη της Ορνιθολογικής για τα θαλασσοπούλια.
Μεγάλη είναι η ζημιά και από την καταστροφή των χώρων αναπαραγωγής των πουλιών, δηλαδή των ακατοίκητων νησίδων και ακτών, λόγω της ανεξέλεγκτης τουριστικής και οικιστικής επέκτασης και της κατασκευής ιχθυοκαλλιεργειών, «αιολικών πάρκων» κ.λπ.
«Η κατασκευή υποδομών καταστρέφει ολοκληρωτικά το ενδιαίτημα αναπαραγωγής και πολύ συχνά η αποικία εγκαταλείπεται. Τα θαλασσοπούλια έχουν ανάγκη τις νησίδες για να φωλιάσουν με ασφάλεια, και δεν είναι όλες κατάλληλες για κάθε είδος. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να μοιάζουν μικρή όχληση, αλλά στην πράξη είναι τεράστια. Για παράδειγμα, η φωτορύπανση είναι σημαντική απειλή για τα πελαγικά θαλασσοπούλια, τα οποία στον χερσαίο χώρο είναι δραστήρια μόνο τη νύχτα και επιστρέφουν στην αποικία κυρίως τις ώρες που έχει απόλυτο σκοτάδι. Οταν υπάρχει διαρκώς φωτισμός, από κάποια ανεμογεννήτρια για παράδειγμα, τότε αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη του χώρου που φωλιάζουν», τονίζει η κ. Τρίγκου.
Ας πάνε παραδίπλα τα πουλιά, θα πει κάποιος. Δεν είναι τόσο απλό. «Παρότι υπάρχουν εκατοντάδες νησίδες στην Ελλάδα, πολύ λίγες είναι κατάλληλες για φώλιασμα. Ετσι η υποβάθμισή τους είναι ιδιαίτερα καθοριστική για τα είδη», εξηγεί η κ. Πορτόλου, αναλύοντας την εμπειρία σχεδόν 30 ετών μελέτης της Ορνιθολογικής. Εξάλλου, ήδη η κλιματική αλλαγή με τη θέρμανση των υδάτων προκαλεί διαταραχές στη διαθέσιμη τροφή, ενώ η υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος προσθέτει νέες δυσκολίες στους φτερωτούς ταξιδιώτες του Αιγαίου. Αν θέλουμε να υπάρχουν πρέπει να τους προσέχουμε.
Η κάλυψη και τα ελληνικά «Γκαλαπάγκος»
Τα θαλασσοπούλια θέλουν χώρο για να υπάρξουν. «Μια σημαντική πρόκληση για την ελληνική πολιτεία είναι η οργάνωση του θαλάσσιου χώρου», λέει στην «Κ» η κ. Τρίγκου. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει αναλάβει τον προσδιορισμό και την οριοθέτηση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (IBA), με στόχο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Στην Ελλάδα έχουν οριστεί 69 ΙΒΑ, εκ των οποίων οι 48 είναι θαλάσσιες. Το 90% των εκτάσεων των ΙΒΑ έχει ενταχθεί στο ελληνικό δίκτυο Natura 2000. Η Ορνιθολογική εκτιμά πως καλύπτεται το 60%-70% των εθνικών πληθυσμών θαλασσοπουλιών. Το ερώτημα βέβαια είναι πόσο αποτελεσματική είναι αυτή η «κάλυψη». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση των 14 νησίδων, των χαρακτηριζόμενων και «Γκαλαπάγκος του Αιγαίου», λόγω της ανάπτυξης ιδιαίτερων ειδών χλωρίδας και πανίδας, στις οποίες υπάρχουν και κρίσιμες αποικίες θαλασσοπουλιών. Το σχέδιο εγκατάστασης μεγάλων ανεμογεννητριών απορρίφθηκε αρχικά, αλλά επανέρχεται. «Είναι πολύ σημαντικό να παραμείνουν άθικτες από τέτοιου είδους δραστηριότητες», τονίζει η εκπρόσωπος της Ορνιθολογικής.
