Κοίτα..κοίτα τ΄αστέρια…
σ΄ένα «Ταξίδι στον Γαλαξία»
στο Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο.
Στο Ίδρυμα Ευγενίδου.
Ένα ταξίδι από τη Γη και μέχρι πέρα από το Γαλαξία, είναι ένα ταξίδι στα πιο
αχαρτογράφητα μέρη που μπορεί να φανταστεί κανείς. Φιλοδοξία του να
απαντηθούν δύο ερωτήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα:
«από πού προερχόμαστε;» και «είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;» και επίσης να
διακρίνει τις λάμψεις της «αυγής του κόσμου» όταν οι πρώτοι γαλαξίες άρχισαν να
φωτίζουν το Σύμπαν μετά το big bang πριν δισεκατομμύρια χρόνια.
Ο Γαλαξίας μας είναι μία αχανής αστρική πολιτεία με εκατοντάδες δισ. άστρα και
πλανήτες και τεράστιες ποσότητες αερίων και σκόνης, μέσα στις οποίες γεννιόνται
νέα άστρα. Κανένα, όμως, άστρο δεν είναι ακριβώς ίδιο με κάποιο άλλο. Κάθε
άστρο, δηλαδή, έχει διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, ενώ ο κύριος παράγοντας
που καθορίζει την εξέλιξη και τον θάνατο τους είναι η αρχική τους μάζα. Επομένως,
πώς γεννιούνται τα άστρα; Ποιο θα είναι το τέλος του Ήλιου; Τι είναι οι εκρήξεις
σουπερνόβα, οι αστέρες νετρονίων, τα πάλσαρ και οι μαύρες τρύπες; Πώς
ανακαλύψαμε την τεράστια μαύρη τρύπα που υπάρχει στον πυρήνα του Γαλαξία
μας; Το ταξίδι μας ανάμεσα στα άστρα του Γαλαξία αρχίζει…
Το «ταξίδι» αυτό, μια σαραντάλεπτη ψηφιακή παράσταση, του Νέου Ψηφιακού
Πλανηταρίου, παραγωγής 2022, επιτρέπει στους θεατές (άνω των 10 ετών) την
καλύτερη κατανόηση του σχηματισμού των αστέρων και των γαλαξιών, δηλαδή την
κατανομή της ύλης στο διάστημα, αλλά και της συμπεριφοράς της μυστηριώδους
σκοτεινής ύλης.
Ο σχηματισμός των αστεριών είναι η διαδικασία κατά την οποία οι πυκνές περιοχές
μέσα στα μοριακά νέφη στο διαστρικό διάστημα, που μερικές φορές αναφέρονται
ως "αστρικά εκκολαπτήρια" ή "περιοχές σχηματισμού αστεριών", καταρρέουν και
σχηματίζουν αστέρια.
Το 2015 ο γνωστός φυσικός,Stephen Hawking, δήλωσε πως η επιβίωση της
ανθρωπότητας θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να κατοικήσουμε κάπου αλλού
στο σύμπαν μιας και ο κίνδυνος καταστροφής του πλανήτη μας ολοένα και
αυξάνεται. Για τον λόγο αυτό, συμπλήρωσε πως θα ήθελε να κεντρίσει το
ενδιαφέρον του κοινού για τη σημασία των διαστημικών πτήσεων.
Τα αστροφυσικά και κλιματολογικά μοντέλα δείχνουν ότι μέσα σε περίπου χίλια
εκατομμύρια χρόνια ο Ήλιος θα έχει αυξήσει τη φωτεινότητά του κατά 10%,
καθιστώντας έτσι το κλίμα της Γης πολύ ζεστό και την ατμόσφαιρά της πολύ
αδύναμη για να μπορεί να συντηρήσει μια περίπλοκη πολυκύτταρη ζωή.
Αναμφίβολα, ο πλανήτης μας είναι πολύτιμος αλλά σύμφωνα με τον Γερμανό
φυσικό και μηχανικό, Wernher Von Braun, αρχιτέκτονα του προγράμματος Apollo
της ΝASA:
«Πρέπει να χτίσουμε μια γέφυρα προς τα αστέρια, επειδή, από όσο ξέρουμε,
είμαστε τα μόνα νοήμονα πλάσματα σε ολόκληρο το σύμπαν. Δεν πρέπει να
αποτύχουμε στο καθήκον να διατηρήσουμε ζωντανή τη μόνη νοήμονα ζωή που
ξέρουμε.»
Γι αυτό τολμήστε να ακολουθήσετε αυτό που πραγματικά θέλετε.
Ακόμη κι αν αυτό φτάνει μέχρι τ΄αστέρια..
Τ΄αστέρια είναι κοντά..
στο Νέο ψηφιακό Πλανητάριο!
Συντελεστές:
αφήγηση
ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΟΥΡΛΑΜΠΑΣ
narration
ARIS GERONTAKIS
σκηνοθετική επιμέλεια
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
σενάριο, επιστημονική επιμέλεια & κείμενο αφήγησης
ΑΛΕΞΗΣ ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ
μουσική & sound design
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Κ. ΚΑΤΣΑΡΗΣ
διεύθυνση παραγωγής
ΜΑΝΟΣ ΚΙΤΣΩΝΑΣ
σύμβουλος παραγωγής
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
Ταξίδι στον Γαλαξία
Ο Γαλαξίας μας είναι μία αχανής αστρική πολιτεία με εκατοντάδες δισ.
άστρα και πλανήτες, αλλά και τεράστιες ποσότητες αερίων και σκόνης,
μέσα στις οποίες γεννιούνται νέα άστρα. Εντυπωσιακές σπείρες από άστρα,
αέρια και σκόνη εκτείνονται από τον πυρήνα του, στο κέντρο του οποίου
ανακαλύψαμε μία τεράστια μαύρη τρύπα με μάζα 4,3 εκατ. φορές
μεγαλύτερη απ’ αυτήν του Ήλιου. Ο δίσκος του Γαλαξία μας περιβάλλεται
από μία αχανή σφαιρική άλω, με σχετικά λίγα άστρα πολύ μεγαλύτερης
ηλικίας και πολύ μικρότερης φωτεινότητας, στην οποία τα επεισόδια
αστρογένεσης είναι ελάχιστα. Το εντυπωσιακό, όμως, είναι ότι η σφαιρική
άλως του Γαλαξία εμπεριέχει και το μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής του
μάζας, το οποίο όμως δεν μπορούμε να δούμε, καθώς αποτελείται από
σκοτεινή ύλη, δηλαδή μία παράξενη μορφή ύλης, η οποία δεν αλληλεπιδρά
με το φως και γι’ αυτό είναι αόρατη. Η αχανής αυτή αστρική πολιτεία
διατηρεί την συνοχή της χάρη στην αμοιβαία βαρυτική έλξη μεταξύ όλων
των μορφών ύλης που εμπεριέχει.
Το Ηλιακό μας σύστημα βρίσκεται περίπου 26.000 έτη φωτός μακριά από
το γαλαξιακό κέντρο, ενώ ο Εγγύτατος του Κενταύρου, το πλησιέστερο
στην Γη άστρο μετά τον Ήλιο, βρίσκεται «μόλις» 4 έτη φωτός μακριά, μία
αμελητέα απόσταση για αστρονομικές κλίμακες, αλλά στ’ αλήθεια
αδιανόητη για το ανθρώπινο μέτρο. Πραγματικά, εάν αυτός ήταν ο
προορισμός του Voyager 1, ταξιδεύοντας με ταχύτητα 17 km/s, θα έφτανε
εκεί μετά από 70.000 χρόνια! Ακόμη πιο ασύλληπτες, όμως, από τις
αποστάσεις ανάμεσα στα άστρα, είναι οι αποστάσεις ανάμεσα στους
γαλαξίες. Αρκεί μόνο να πούμε ότι, εάν ταξιδεύαμε με την ταχύτητα του
φωτός, δηλαδή με 300.000 km/s, θα χρειαζόμασταν 2,5 εκατ. χρόνια για
να φτάσουμε μέχρι τον γαλαξία της Ανδρομέδας, τον πλησιέστερο σε μας
γιγάντιο γαλαξία. Και υπάρχουν περίπου 2 τρισ. γαλαξίες στο
παρατηρήσιμο Σύμπαν.
Κανένα, όμως, άστρο δεν είναι ακριβώς ίδιο με κάποιο άλλο. Κάθε άστρο,
δηλαδή, έχει διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, ενώ ο κύριος
παράγοντας που καθορίζει την εξέλιξη και τον θάνατό τους είναι η αρχική
τους μάζα. Τα περισσότερα άστρα του Γαλαξία έχουν μάζα και επιφανειακή
θερμοκρασία σημαντικά χαμηλότερες σε σχέση με τον Ήλιο. Τα άστρα που
μοιάζουν με τον Ήλιο είναι αρκετά λιγότερα, ενώ τα γιγάντια άστρα, με
μάζα τουλάχιστον 20 φορές μεγαλύτερη απ’ αυτήν του Ήλιου, είναι
ελάχιστα. Η εξέλιξη του κάθε άστρου είναι βέβαια διαφορετική και, όπως
είπαμε, εξαρτάται από την αρχική του μάζα: όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα
ενός άστρου όταν αυτό γεννιέται, τόσο ταχύτερα καταναλώνει τα πυρηνικά
του καύσιμα και τόσο νεότερο πεθαίνει.
Έτσι, τα μικρότερα άστρα του Γαλαξία συνεχίζουν να καταναλώνουν το
υδρογόνο στον πυρήνα τους ακόμη και για εκατοντάδες δισ. έτη, σε
αντίθεση με τα άστρα που έχουν πολλαπλάσια μάζα από αυτήν του Ήλιου,
τα οποία ολοκληρώνουν την ζωή τους σε λίγα μόνο εκατ. χρόνια, όταν και
εκρήγνυνται σε αδιανόητα βίαιες εκρήξεις σουπερνόβα, αφήνοντας ως
λείψανο είτε αστέρες νετρονίων είτε μαύρες τρύπες. Άστρα σαν τον Ήλιο,
τέλος, ολοκληρώνουν την ζωή τους σε περίπου 10 δισ. χρόνια, περνώντας
πρώτα από το στάδιο του κόκκινου γίγαντα, εκτινάσσοντας στην συνέχεια
τις εξωτερικές τους στοιβάδες και σχηματίζοντας πλανητικά νεφελώματα,
στο κέντρο των οποίων ο πυρήνας του μητρικού άστρου έχει συμπιεστεί σε
έναν λευκό νάνο.
Επομένως, πώς γεννιούνται τα άστρα; Ποιο θα είναι το τέλος του Ήλιου;
Με δεδομένο ότι ο Γαλαξίας μας μπορεί να εμπεριέχει δεκάδες
δισεκατομμύρια πλανήτες, πόσοι άραγε απ’ τους αμέτρητους αυτούς
κόσμους έχουν συνθήκες ευνοϊκές για την ζωή; Τι είναι οι εκρήξεις
σουπερνόβα, οι αστέρες νετρονίων, τα πάλσαρ και οι μαύρες τρύπες; Πώς
ανακαλύψαμε την τεράστια μαύρη τρύπα που υπάρχει στον πυρήνα του
Γαλαξία μας; Το ταξίδι μας ανάμεσα στα άστρα του Γαλαξία αρχίζει…
