Ο «εξόριστος» Ερμής της Σίφνου
Φέρτε πίσω τα αρχαία μας!
Δημοσιεύεται και στο φύλλο Ιαν2023 της εφημερίδας ΣΙΦΝ. ΝΕΑ
Αυτό τον καιρό ακτιβίστικες κραυγές σαν αυτή του υποτίτλου είναι στην μόδα και αφηγήματα για την
επιστροφή των πολιτιστικών θησαυρών στον χώρο καταγωγής τους είναι του πολιτικά ορθού συρμού.
Τυχαία βρέθηκα μπροστά σε έναν ξεχασμένο κατάλογο μιας έκθεσης από το μακρινό 1980. Εκείνο τον
κρύο Φεβρουάριο που ταξίδεψα για πρώτη φορά στην Νέα Υόρκη. Φοιτητής, με όλα κι όλα 300
δολλάρια τουριστικό συνάλλαγμα στην τσέπη και χωρίς Diners, για να περάσω έναν ολόκληρο μήνα.
Αυτό βέβαια δεν θα με εμπόδιζε να επισκεφθώ τον «ναό» της Τέχνης, το Metropolitan Museum, και
ίσα-ίσα να προλάβω να δω στο κλείσιμό της την έκθεση «Ελληνική Τέχνη από τα Νησιά του Αιγαίου».
Και βέβαια να αγοράσω τον πανάκριβο για το βαλάντιό μου κατάλογο, διαχρονικό ενθύμιο.
Θυμάμαι που στεκόμουν ώρα μπροστά σε έναν Ερμή από την Σίφνο. Και φούσκωνα από μύχια
τοπικιστική υπερηφάνεια. Τόσο που άφηνα την φαντασία μου να ταξιδέψει
σαν εκείνον τον συνώνυμο Άλκη, τον ήρωα από τις ιστορίες τού «ΗΜΟΥΝ ΚΙ
ΕΓΩ ΕΚΕΙ» που μοίραζε η Βιβλιοθήκη του απορρυπαντικού ROL (Σιφνιός και ο
ιδιοκτήτης, παρεπιπτόντως). Ξέρετε, αυτόν που δοκίμαζε τις στάχτες από τα
αρχαιομετρικά πειράματα του θείου του με τον άνθρακα-14 και ταξίδευε
ζωντανά σε διάφορες εποχές στο παρελθόν. Έτσι κι εγώ, στεκόμουν εκεί και
φανταζόμουν την ανακάλυψη του Ερμή σε κάποιο σιφνέικο χωράφι, τα
ταξίδια του στα μουσεία και από το Αρχαιολογικό της Αθήνας στο
Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, αφού πρώτα τον είχαν θαυμάσει στο
Λούβρο. Άραγε να ήταν Σιφνέικο το μάρμαρο, Σιφνιός και ο τεχνίτης; Πού να
βρισκόταν τοποθετημένος την εποχή που φτιάχτηκε, τί να σηματοδοτούσε, τί
να οριοθετούσε; Τι δουλειά είχε στην Σίφνο αφού όλοι ξέραμε για τους Ερμήδες που υπήρχαν στην
αρχαία πόλη της Αθήνας;
Ήταν άλλωστε η πρώτη φορά που έβλεπα από κοντά ένα τέτοιον Ερμή. Ξέρετε, μια απο εκείνες τις
Ερμαϊκές στήλες που μας έκαναν να χαζογελάμε μέσα στην τάξη. Ειδικά όταν επέμενα στον σεμνότυφο
σχολικό καθηγητή να μας εξηγήσει σε τι συνίστατο το έγκλημα των Ερμοκοπιδών και τί ακριβώς είχαν
κόψει. Ναι, αυτό το σκάνδαλο για το οποίο είχα προσωπικό ενδιαφέρον αφού είχε κατηγορηθεί ο
αρχαίος ήρωάς μου, ο Αλκιβιάδης. Και εξ αιτίας του οποίου ίσως χάθηκε κι ο Πελοποννησιακός πόλεμος
για την Αθήνα μετά την εκστρατεία στην Σικελία. Δυστυχώς απάντηση στο σχολικό ερώτημά μου ποτέ
δεν πήρα.
Αρχαϊκή Μαρμάρινη Ερμαϊκή Στήλη. Σίφνος. 510-500 π.Χ.
Τώρα όμως έβλεπα μπροστά μου μια τέτοια στήλη, σχεδόν άθικτη στο πέρασμα του χρόνου και
μπορούσα να κάνω την σύγκριση με εκείνες τις «πειραγμένες» στο Μουσείο στην Στοά του Αττάλου.
Αυτά θα θυμόμουν και πολλά χρόνια αργότερα, το 2015, όταν ξαναβρέθηκα μπροστά στην ίδια στήλη
από την Σίφνο, δάνειο αυτή την φορά στο Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας, σε μια έκθεση σχετικά με
τα πρώτα αρχαία νομίσματα.
Σύμφωνα με τον κατάλογο της έκθεσης εκείνης στην Ν.Υόρκη, ο «Ερμής της Σίφνου» (όπως εγώ πια
ήθελα να τον ονομάζω) βρέθηκε στην Σίφνο το 1895 και σαράντα χρόνια αργότερα, το 1935, η κεντρική
διοίκηση αποφάσισε να τον εξορίσει από το πάτριο φιλόξενο έδαφός του, πού αλλού, στην
πρωτεύουσα .
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω το μικρό μου λιθαράκι στην ιστορική έρευνα. Χωρίς να
ισχυρίζομαι πως η αναζήτησή μου κατάφερε να φθάσει στο βάθος των αρχείων του Αρχαιολογικού
Μουσείου της Αθήνας, εν τούτοις δεν μπόρεσα να πληροφορηθώ το πού ακριβώς στην Σίφνο είχε
βρεθεί ο «Ερμής της Σίφνου». Υποθέτω πως η συγκεκριμένη πληροφορία κάπου θα αναγράφεται
δημοσιευμένη στις σημειώσεις του Ι.Δραγάτση. Για την περίπτωση όμως που κάτι τέτοιο δεν προκύψει,
φέρνω στο προσκήνιο την σχετική αναφορά που ανεκάλυψα στο τεύχος Ιουνίου 1895 της εφημερίδας
ΝΕΑ ΣΙΦΝΟΣ. Μεταγράφω από εκεί: «… μεγίστης δε Αρχαιολογικής αξίας είναι και ο παρά τω λιμένι
Σεράλια τυχαίως ανευρεθείς Ερμής του στ’ αιώνος».
Προτού μετακομίσει όμως εκεί, είχε προλάβει να φιλοξενηθεί στο πρώτο Μουσείο της Σίφνου που
έστησε εκ των ενόντων ο εμπνευσμένος Ιάκ. Δραγάτσης στο «Ελλ. Σχολείο» του νησιού (πού ακριβώς
να ήταν άραγε αυτό;). Η περαιτέρω έρευνά μου με οδήγησε στην εφημερίδα της Αθήνας «ΤΟ ΑΣΤΥ»,
στο τεύχος της 3 ης Απριλίου 1900, όπου διαβάζουμε σχετική ανταπόκριση του Ν. Βάου από την Σίφνο
για τα εγκαίνια του Μουσείου. Για να το απολαύσετε, μεταγράφω εδώ αποσπάσματα από το κείμενο σε
πολυτονικό, ενώ θα ακολουθησει και ξεχωριστό αφιέρωμα.
Νάτος πάλι ο Ερμής «μου», νάτος κι ο Σύνδεσμος Σιφνίων με τις βραβεύσεις των μαθητών. Να και οι
πληροφορίες για το αρχαιολογικό απόθεμα της Σίφνου αλλά και για τα πιθανολογούμενα αρχαία
θέατρα. Προσωπικά δεν διατηρώ καμμία αμφιβολία ότι ένα νησί που από το υστέρημά του μπορούσε
να κατασκευάσει τις πρόγονες των «Καρυάτιδων» στον Θησαυρό των Σιφνίων στους Δελφούς, θα
πρέπει να φιλοξενεί αντίστοιχα αριστουργήματα και στο έδαφός του. Και πως παρ‘ όλες τις δηώσεις και
τις καπηλείες που αυτά υπέστησαν στο διάβα του χρόνου και των κατακτητών, πιστεύω πως πολλά
θαυμαστά, σε αριθμό δυσανάλογο με το μέγεθος του νησιού, περιμένουν ακόμη να έλθουν στο φως
από την αρχαιολογική σκαπάνη (ή τις μπουλντόζες των επενδυτών)… Άλλωστε το πανέμορφο
Αρχαιολογικό μουσείο στον Αγ.Ανδρέα αλλά και τά ευρήματα που έχουν εξοριστεί στο κεντρικό
Μουσείο της Αθήνας δείχνουν να το επιβεβαιώνουν.
Οπότε τί; Μήπως έφτασε η ώρα να φωνάξουμε κι εμείς οι Σιφνιοί «φέρτε πίσω τα αρχαία μας» όπως
και οι γείτονες Μήλιοι; Είμαι σίγουρος πως τέτοιες σκέψεις γεννούν ειρωνικά μειδιάματα στο άκουσμά
τους. Δεν τρέφω φρούδες ελπίδες και δεν θα διαφωνήσω με την αντίθετη άποψη που λέει πως ίσως
είναι προτιμότερο το όνομα της Σίφνου να ταξιδεύει πέρα από τα στενά τοπικά σύνορα στα πέρατα του
κόσμου μέσα από τους θησαυρούς της.
Ομως το νέο Αρχαιολογικό μουσείο που προγραμματίζεται να κατασκευαστεί στο Κάστρο είναι μια
μεγάλη ευκαιρία και θα μπορούσε να γίνει ο καταλύτης για να συγκεντρωθούν οι αρχαιολογικοί
θησαυροί του νησιού κάτω από μια στέγη. Βέβαια θα ήταν χίμαιρα να πιστέψει κανείς πως αυτό θα
μπορούσε ρεαλιστικά να γίνει σε φυσική μορφή. Η ψηφιακή τεχνολογία όμως θα επέτρεπε να
παρουσιαστούν συγκεντρωμένοι σε μια βιντεοπαραγωγή όλοι οι κατεσπαρμένοι αρχαιολογικοί
θησαυροί της Σίφνου. Οι θαυμάσιες εκπομπές της σειράς «ΕΞΟΡΙΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ» που
προβάλλονται αυτόν τον καιρό από το κανάλι της Βουλής (μην τις χάσετε) δείχνουν τον δρόμο. Ίσως η
εμπνευσμένη Σίφνια μουσειολόγος που ακούγεται ότι θα συνεισφέρει με την γνώση της θελήσει να
συμπεριλάβει στην μουσειογραφική της μελέτη μια τέτοια παράμετρο. Και γιατί όχι, ίσως το Ελληνικό
Ινστιτούτο Ολογραφίας θελήσει να επιχορηγήσει και μερικά ολογράμματα σαν αυτά που έχει
κατασκευάσει για τα δύο κεντρικά Βυζαντινά Μουσεία της Ελλάδας και για άλλα στο εξωτερικό.
Προσωπικά υποβάλλω δημόσια την πρόταση αυτή και ελπίζω να φθάσει σε ευήκοα ώτα διότι είμαι
πεπεισμένος πως η αρχαιολογική Σίφνος πρέπει να επανατοποθετηθεί στον πανελλήνιο και -γιατί όχι-
στον παγκόσμιο αρχαιολογικό χάρτη σύμφωνα με το διαχρονικά παραμελημένο δυναμικό της. Μήπως
οι προαλειφόμενοι μελλοντικοί δημοτικοί άρχοντες θα έπρεπε να αποδώσουν την πρέπουσα σημασία
στο αρχαιολογικό απόθεμα της Σίφνου και να τοποθετηθούν προεκλογικά αναλόγως; Άλλωστε, κάτι
τέτοιο σίγουρα θα βοηθούσε και στην προσέλκυση ποιοτικών «ξένων» επενδυτών και επισκεπτών σαν
κι αυτούς που προσκαλούμε με εκπομπές του ύφους και του στυλ “Viva la Feta”!
Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης. Φεβ 2023.
