Μια άγνωστη έως σήμερα περίπτωση αγιογράφου του 18ου αιώνα έρχεται να εμπλουτίσει την ιστορία της εκκλησιαστικής ζωγραφικής στο Αιγαίο.
Ο λόγος για τον Ευγένιο εξ Ισπανίας (1767), ο οποίος εντοπίζεται για πρώτη φορά χάρη σε επιγραφή μικρής εικόνας του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στην ομώνυμη εκκλησία στη Χερρόνησο της Σίφνου.
Η αναφορά προέρχεται από το Αρχείο του Γ. Λαμπάκη (1890–1910) και δεν περιλαμβάνεται στη μνημειώδη καταλογογράφηση της Ευγενίας Δρακοπούλου («Ζωγράφοι και Αγιογράφοι 1450–1850», έκδοση Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών, 2008).
Το εύρημα φέρνει στο φως έναν ακόμη κρίκο στην καλλιτεχνική αλυσίδα που ενώνει τη Σίφνο με τη Νάξο, νησί που ανέδειξε σπουδαίους αγιογράφους την ίδια περίοδο.
Οι Ναξιώτες Ισπανοί αγιογράφοι
Στη Νάξο του 18ου αιώνα, ξεχωρίζουν δύο καλλιτέχνες με κοινό όνομα και προέλευση:
ο Νικόλαος Ισπανός και ο Ισπανός Σκευοφύλαξ, μέλη της παλαιάς ναξιώτικης οικογένειας Σπανών ή Ισπανών από τη Δρυμαλία (Τραγαία).
Ο πρώτος εμφανίζεται με δέκα γνωστά έργα σε ναούς της Χώρας και της ενδοχώρας (Καλορίτισσα, Καλόξυλο, Τρίποδες, Σαγκρί), ενώ ο δεύτερος, ο ιερέας Νικόλαος “Σκευοφύλαξ”, έχει εννέα καταγεγραμμένα έργα (Αγερσανί, Απείρανθος, Σαγκρί, Χώρα).
Αμφότεροι κυριάρχησαν στην καλλιτεχνική ζωή του νησιού κατά το β’ και γ’ τέταρτο του 18ου αιώνα, σε μια περίοδο όπου η κρητική σχολή είχε αρχίσει να υποχωρεί.
Ο Σκευοφύλαξ διακρίνεται για τη βαθιά πνευματικότητα και τεχνική του κατάρτιση, ακολουθώντας τα παραδοσιακά σχήματα της κρητικής τέχνης, αλλά ενσωματώνοντας λεπτές δυτικές επιρροές. Σε πολλές επιγραφές του δηλώνει ταπεινά ως
«πολλά αμαρτωλός, ιερεύς ανάξιος και γραφεύς ελάχιστος».
Ενυπόγραφα έργα του Σκευοφύλακος
Πέντε γνωστά έργα φέρουν την υπογραφή του, όπως:
Η Θεοτόκος ένθρονη (1731) στην Αγία Θεοδοσία Χώρας
Η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος (1733) στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου Αγερσανίου
Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ (αχρονολ.) και οι Άγιοι Παρασκευή και Πρόδρομος (1733) στην Αγία Παρασκευή Μπούργου
Σε αυτά προστίθενται τέσσερα ακόμη άγνωστα έργα, όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Πλάτσα Απειράνθου και η Μεσοπεντηκοστή στο μοναστήρι του Σταυρού Σαγκρίου.
Ο Νικόλαος Ισπανός – ο συνεχιστής
Ο Νικόλαος Ισπανός, πιθανότατα απόγονος του Σκευοφύλακος, δρα στο β’ μισό του 18ου αιώνα.
Τα έργα του εντοπίζονται σε ναούς της πεδινής και κεντρικής Νάξου, με παραδοσιακή τεχνοτροπία και έμμετρες επιγραφές που θυμίζουν τον δάσκαλο του.
Μεταξύ αυτών:
Θεοτόκος Γλυκοφιλούσα και Άγιος Αρτέμιος στο καθολικό της μονής Αγίου Ελευθερίου Σαγκρίου
Άγιοι Ανάργυροι στον ίδιο ναό
Άγιος Νικόλαος και Άγιος Ελευθέριος στον Καλοξύλο
Μια πιθανή σύνδεση – ή μια σύμπτωση;
Το αίνιγμα που θέτει ο δικηγόρος, συγγραφέας και ερευνητής Γιώργος Λιόλιος, που υπογράφει το κείμενο, αφορά την πιθανή σχέση του Ευγενίου εξ Ισπανίας (Σίφνος) με τους Ισπανούς αγιογράφους της Νάξου.
Θα μπορούσε να υπάρχει οικογενειακή ή πνευματική σύνδεση, ίσως ακόμη και ρίζες που παραπέμπουν σε εκχριστιανισμένη εβραϊκή (μαρανική) οικογένεια;
Το βέβαιο είναι ότι το επίθετο Σπανός ή Ισπανός επιβιώνει στη Νάξο έως σήμερα – ενδεχομένως ως εξελληνισμένη μορφή του “Ισπανού”.
Όπως σημειώνει ο ερευνητής: «Αυτά προς στιγμήν για τη Σίφνο και τη Νάξο…»
Πηγή: https://naxospress.gr
