Μια διαδρομή στο χρόνο
Οικογένεια Ξύδη
Ανατρέχοντας σε παλιές σιφναϊκές εφημερίδες βρίσκουμε πολύ ενδιαφέροντα άρθρα για ανθρώπους που έχουν αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι τους στην ιστορία της Σίφνου. Στο πέρασμα του χρόνου οι εφημερίδες κατέγραψαν γεγονότα και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής του νησιού που για τις νεότερες γενιές μοιάζουν μακρινά και άγνωστα.
Ας ξεκινήσουμε με μια αναφορά του πατέρα Αντωνίου Ν. Κουλούρη, μια μεγάλη μορφή των σιφναϊκών γραμμάτων. Ιερέας, εκπαιδευτικός, συγγραφέας. Το τρίπτυχο του φωτισμένου ιερέα της παλιάς εποχής.
Στο φύλλο Ιουλίου-Αυγούστου 2014 της εφημερίδας «ΣΙΦΝΟΣ» (εκδότης η Ουρανία Απ. Καλογήρου) ο πατήρ Αντώνιος Ν. Κουλούρης γράφει ένα κείμενο στη στήλη ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ με τίτλο «ΠΑΛΙΑ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ».
Σε αυτό το κείμενο αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Παντοπωλείο Ιωάννη Ξύδη (1920-1945)
Βρισκόταν στην Απολλωνία στη ίδια θέση όπου βρίσκεται και σήμερα.
Μεγάλο κατάστημα με ποικιλία εμπορευμάτων.
Μερικοί πελάτες το θεωρούσαν ακριβό, αλλά η πράξη μαρτυρούσε το αντίθετο. Διάδοχός του είναι ο γιος του Γεώργιος Ξύδης που το δούλεψε από το 1946 έως το 1981. Στη συνέχεια το συνέχισαν μαζί με τον γιο του τον Γιάννη τον Ξύδη από το 1974 έως το 1981 και από το 1981 μόνος του ο Γιάννης ο Ξύδης έως το 2012. Το 2012 τη σκυτάλη στη συνέχεια παρέλαβε ο Γιώργος ο Ξύδης που το κρατάει με μεγάλη επιτυχία μέχρι σήμερα»
Φέτος, λοιπόν, η επιχείρηση στην Απολλωνία συμπληρώνει εκατό χρόνια λειτουργίας. Στην Απολλωνία είναι το μοναδικό παντοπωλείο που συνεχίζει να λειτουργεί έχοντας μετατραπεί σε super market.
Μάλιστα η επιχείρηση έχει επεκταθεί με τη δημιουργία νέου Super Market «CASH AND CARRY” στον Χρυσόστομο στο Κάτω Πετάλι.
Εκατό χρόνια ζωής δεν είναι μικρό πράγμα για μια οικογενειακή επιχείρηση στη Σίφνο. Τα ίδια ονόματα εναλλάσσονται μέσα στο χρόνο. Από τον Ιωάννη στον Γιώργο, από αυτόν στον Γιάννη και ξανά στον Γιώργο.
Ας σταθούμε σε κάποια από τα έργα και τις ημέρες ενός εκπροσώπου αυτής της οικογένειας. Θα αναφερθούμε στον Γιώργο τον Ξύδη μέσα από το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΣΙΦΝΟΣ» (εκδότης η Ουρανία Απ. Καλογήρου) στο φύλλο Ιανουαρίου 2007.
Το κείμενο γράφτηκε από τον εκπαιδευτικό Ηλία Δημόπουλο με αφορμή τα εξάμηνα του Γιώργου του Ξύδη. O εκπαιδευτικός φθάνει στο νησί στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Η παραμονή του θα σημαδευτεί από την θεμελίωση και την ολοκλήρωση του νέου κτιρίου του Δημοτικού Σχολείου στο Κάτω Πετάλι που θα πρέπει να ολοκληρώθηκε κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ΄50.
Το κείμενο του έχει τίτλο
«Ο Γιώργος Ξύδης, «Εγώ»
και το Κάτω Πετάλι»
«Έρχομαι στη Σίφνο ένα πρωινό Μάρτη και κατεβαίνουμε στις Καμάρες. Ανεβαίνω το πρωί για τη Χώρα. Πριν τους Αγίους Αναργύρους, στο δρόμο, συναντώ έναν κύριο που είχε στην άκρη του δρόμου το ζώο του.
- «Καλημέρα Καπετάνιε, τι μας έφερες;» μου λέει
Δεν είμαι καπετάνιος του απαντώ, αλλά σας έφερα για όσους έχουν ανάγκη γνώση. Είμαι δάσκαλος και πηγαίνω για το Κάτω Πετάλι.
- «Α! Μπράβο, μου λέει. Ο γιος μου σε λίγο θα είναι Κατω-Πεταλιανός, θα τον βρεις στο μαγαζί μου, πηγαίνοντας για τη Χώρα. Είναι αρραβωνιασμένος στο Κάτω Πετάλι και σε λίγο εκεί θα μένει»
Προχωρώ στην Χώρα και απέναντί μου βλέπω το κατάστημα που μου υπέδειξε, «Ιωάννης Γεωργίου Ξύδης». Στην πόρτα ήταν ένας νεαρός ευθυτενής και όμορφος με γελαστό πρόσωπο.
Ζητώ τον Γιώργο τον Ξύδη.
- Εγώ είμαι, μου λέει. Και ο Κύριος;»
- Ήρθα για δάσκαλος στο Κάτω Πετάλι, του απαντώ.
Το πρόσωπό του φωτίστηκε, σα να είδε μια λάμψη που ίσως να φανταζόταν. Αφού μιλήσαμε αρκετά και ο ένας εμβάθυνε τον άλλο, γίναμε από εκείνη τη στιγμή, θερμοί φίλοι. Από όσα κατάλαβα είχε έντονο ενδιαφέρον. Εκτός από τη αγάπη του την Κατίνα, που ήταν αρραβωνιασμένοι και για το χωριουδάκι, που θα τον είχε στη δύναμή του, και για το σχολείο του μελλοντικού χωριού του.
Με έφερε στο Πετάλι. Μου έδειξε την αριστουργηματική εκκλησία και στη συνέχεια το δίπλα μικρό κτίριο που έμενε ένας καλόγερος κάποτε και στην συνέχεια έγινε αίθουσα σχολείου. Μια μικρή αίθουσα που έπρεπε να στεγάσει 80 μαθητές. Τόσοι ήταν τότε μετά τον πόλεμο.
Κοιτάζω την αίθουσα, αλλά βλέπω και αντίκρυ μου εκεί ψηλά το μεγαλοπρεπές κτίριο του σχολείου της Απολλωνίας. Συζητάμε συνέχεια με τον Γιώργο. Μου έλεγε πως θέλει δάσκαλο στο χωριό του. Θέλει τα παιδιά που θα αποκτήσει, να μορφωθούν στο σχολείο του χωριού του ειδικά από εμένα.
- Όμως, αγαπητέ Γιώργο, εγώ δεν μπορώ να διδάξω σε αυτή την αίθουσα έξι τάξεις. Δεν θα έχουμε αποτέλεσμα στη γνώση. Εγώ έχω κέφι και όρεξη να κάνω αυτά που θέλεις, αλλά είναι αδύνατον.
Αυτά του είπα στην πρώτη μας σχετική συζήτηση.
Ο καιρός περνάει. Ο Γιώργος παντρεύεται την εκλεκτή του και μένει στο Πετάλι. Κάθε μέρα τώρα περνάει από το σχολείο, τα συζητάμε και επαναλαμβάνουμε συνεχώς τα ίδια και τα ίδια. Αυτός να με προσέχει και να με εξυπηρετεί σε ότι θέλω και εγώ πάντα να του λέω πως δεν μπορώ να κάνω τη δουλειά μου όπως έπρεπε. Νέος ήμουνα, με νέες γνώσεις στην Παιδαγωγική και ειδικά στη Διδακτική αφού μάλιστα είχα καθηγητή τον μεγάλο Παιδαγωγό και Φιλόσοφο Ευάγγελο Παπανούτσο που είχε την μεγάλη ικανότητα να εμφυσεί στον Δάσκαλο τον τρόπο μετάδοσης και εμπέδωσης της γνώσης στο παιδί του Δημοτικού Σχολείου.
Και έτσι μια μέρα όπως συζητούσαμε του λέω ξεκάθαρα:
- Εγώ για να εργαστώ θέλω σχολείο. Η Απολλωνία με γεμίζει απόλυτα. Ή μου δίνεις κτίριο ή πηγαίνω επάνω στην Απολλωνία».
Είδα τον Γιώργο συνοφρυωμένο και σκεφτικό και σε αυτή την κατάσταση έφυγε. Την επόμενη περνάει νωρίς από το σχολείο και με προσκαλεί το βράδυ για φαγητό στο σπίτι του. Εκεί συζητήσαμε και αποφασίσαμε να γίνει προσπάθεια κατασκευής νέου κτιρίου. Αυτή την συζήτησή μας αιφνιδίασε ακόμα και την αγαπημένη του Κατίνα.
Ο Γιώργος ο Ξύδης ήταν άνθρωπος που δεν έλεγε πολλά, αλλά ότι έλεγε ήταν απόρροια βαθιάς σκέψης. Αυτά τα όπλα του είχε δώσει ο πατέρας του.
Τον θυμάμαι εκεί στο κατάστημά του υπό το άγρυπνο βλέμμα του δυναμικού πατέρα να κινείται με ευχέρεια και οξυδέρκεια, είτε εξυπηρετώντας πελάτες, είτε κόβοντας εισιτήρια, είτε εξαργυρώνοντας εμβάσματα ναυτικών που ήταν Αντιπρόσωποι Εμπορικής Τράπεζας. Και όπως είχε τελειώσει την Εμπορική Σχολή στη Σύρο μαζί με την άγρυπνη καθοδήγηση του πατέρα, είχε μορφώσει ένα χαρακτήρα τέλειου από κάθε άποψη.
Μου έλεγε θα φτιάξουμε κτίριο και έλαμπε από χαρά. Το συνειδητοποίησα και εγώ και αρχίσαμε να το συζητάμε, ωσότου καταλήξαμε στην απόφαση να διερευνήσουμε τους συγχωριανούς για την γνώμη τους πάνω στο θέμα.
Ο Γιώργος σαν Κατω-Πεταλιανός πήγαινε μπροστά και εγώ ακολουθούσα . Συμφωνήσαμε για πρώτη ενέργεια, να σταθμίσουμε την αντίδραση γύρω μας, αρχίζοντας από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο που ήταν αρμόδιο για την ιδιοκτησία του, στην διπλανή αίθουσα του σχολείου.
Μιλήσαμε με τον παπα-Μάρκο, με τον Θοδωρή τον Σπίθα, τον Νικηφόρο το Βερνίκο, τον Καπετάν Λινάρδο και τον Στυλιανό τον Διαμαντή, τον λοχαγό, όπως τον έλεγαν που ήταν ο πιο ενθουσιώδης στο Εκκλησιαστικό Συμβούλιο.
Εκεί φάνηκε η ευστροφία και η πειθώ του Γιώργου του Ξύδη. Ο παπάς στην αρχή έφερε αντίρρηση ελαφρά, όπως και οι άλλοι. Όμως όσο περνούσε η ώρα και το συνειδητοποιούσαν άρχισαν σιγά-σιγά να συμφωνούν και στην συνέχεια, βλέποντας μπροστά το Γιώργο έγιναν όλοι ενθουσιώδεις. Εκεί θαύμασα το μεγαλείο του. Τον κοίταζαν στα μάτια και κρέμονταν από τα χείλη του. Ότι τους έλεγε, που εμείς προηγούμενα είχαμε συμφωνήσει, το αφομοίωναν αμέσως. Η αρχή είχε γίνει.
Στην συνέχεια συγκεντρώσαμε στο σχολείο όλους τους κατοίκους. Είχαν στο μεταξύ πληροφορηθεί την πρότασή μας. Τους ζητήσαμε για να γίνει το κτίριο με την δική τους συμβολή με προσωπική εργασία. Ζητήσαμε από έναν έκαστον την συμμετοχή του και ο Γιώργος που τους γνώριζε καθόριζε:
Ο Κώστας ο Γιαννομίχαλος, ο Στυλιανός Καξηλιέρης (Καζηλιέρης), ο Δημήτρης Κόπελος, ο Νικολός ο Γαλίφος, ο Κωνσταντής Μπενάκης, ο Άγγελος Λεμονής, ο Ζαννής Διαλυσμάς, που είχαν μουλάρια και γενικά όσοι είχαν μουλάρια θα συμμετείχαν στο κουβάλημα των υλικών. Στους υπόλοιπους καθόρισε ημερομίσθια προσωπικής εργασίας. Ο Αντώνης ο Λεβαντής, παιδαρέλι τότε, σεβάσμιος Ιερέας σήμερα (αναφέρεται στα 2007), παράλαβε ένα ζώο και κουβάλαγε πέτρες.
Όλοι δέχτηκαν με ενθουσιασμό. Γενικά όλο το χωριό που θα το αναφέρω λεπτομερώς γιατί ήταν όλα κι όλα 30 σπίτια και με τη δυνατή τους θέληση τα έφεραν σε πέρας και ήταν ο Αντώνης ο Ναρλής και ο Γιάννης το ανήμερο θηρίο παιδαρέλι τότε, ο Θεμιστοκλής ο Μπρουνιάς, ο Αντώνης Αλιφραγκής. Ο Νίκος Βενικουάς, ο Κώστας Λεμονής, ο Γιώργος Πανώριος, ο Λάτσης που ήταν ναυτικοί προσέφεραν δυνατή οικονομική βοήθεια.
Ο Γιάννης ο Γαλίφος με την αείμνηστη Ελένη προσέφεραν κάθε βράδυ το καφενείο όπου εκεί μαζευόμασταν για ατελείωτες συζητήσεις. Ο Θοδωρής ο Σπίθας και ο Γιάννης ο Μπούρλος δεν έφυγαν ποτέ από κοντά μας, ο Αλέκος Βογιατζής, ο Βαγγέλης ο Καζηλιέρης, τα παιδιά του Νικηφόρου. ο Αντώνης και ο Γιώργος, ο Μιχάλης Τσώχος, ο Γιώργος Τσώχος, ο Γιώργος ο Κυλίτης, ο Ζαχαρίας ο Μενεγάκης, οι Πανέρηδες, ο Δημήτρης, ο Κυλίτης ο Στάθης, ο Άγγελος Λεμονής με το μουλάρι του και να με συγχωρήσει αν κάποιον τον ξέχασα.
Αυτό έδωσε τη δύναμη να πετάξουμε πιο πέρα. Βρήκαμε μαζί τον αείμνηστο Καλογήρου που εξέδιδε την εφημερίδα «ΣΙΦΝΟΣ», που όχι μόνο συμφώνησε μαζί μας, αλλά ανέλαβε με ενθουσιασμό τις δημοσιεύσεις μαζί με τα παιδιά του. Το ίδιο και ο Νίκος ο Σταφυλοπάτης με τα «ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ». Η ανέγερση του κτιρίου οφείλει πολλά σε αυτούς. Προχωρήσαμε στη διερεύνηση του οικονομικού παράγοντα. Μαζί με τον Γιώργο επισκεφτήκαμε τον αείμνηστο Στ. Πρόκο. Μας συμβούλευσε να προχωρήσουμε στο σκοπό μας. Αντιληφθήκαμε τον ένθερμο υποστηρικτή της ιδέας μας. Και πράγματι υπήρξε ο μεγάλος ενισχυτής του έργου. Στη μνήμη της συζύγου του, τιμής ένεκεν ονομάσαμε το δρόμο μπροστά από το σχολείο σε οδό Αικ. Στ. Πρόκου.
Ο Λουκάς Ανδρόνικος μας έφτιαξε το σχέδιο.
Αφού είχαμε γύρω μας θερμή ανταπόκριση, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην έναρξη των εργασιών. Ο Φρατζές ο Λεμονής θα το έκτιζε. Ο Μιχελής θα έφτιαχνε τις πόρτες και τα παράθυρα με έκπτωση 30% και οι δυο τους. Ο Νίκος ο Θεολόγος. ο Φλούδης όπως τον έλεγαν, θα έφτιαχνε τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις.
Αρχίζουμε το γκρέμισμα αφού μεταφέραμε τα θρανία στον Άγιο Αντώνιο όπου θα γινόταν το μάθημα μέχρι να τελειώσει το κτίριο. Την πρώτη πέτρα την βγάζει ο Γιώργος και μου την δίνει να την πετάξω. Συνεργαζόμαστε στο γκρέμισμα της παλιάς αίθουσας δίνοντας το παράδειγμα στους Κατω- Πεταλιανούς, που με κέφι χαλάσαμε το κτίριο σε μια ημέρα και το κατεδαφίσαμε.
Διαχειριστής έπαιρνε τα εμβάσματα και τις προσφορές που διαχειρίζετο με απόλυτη υποδειγματικότητα και τάξη. Και το κτίριο του σχολείου ολοκληρώθηκε ύστερα από έναν χρόνο. Μαζί με τον Γιώργο το καμαρώναμε. Τουλάχιστον μια φορά την ημέρα το θαυμάζαμε και συζητούσαμε για το ρίσκο που είχαμε αναλάβει και πώς το φέραμε σε πέρας.
Σαν δάσκαλος στο νέο κτίριο μόνο την κόρη του τη Μαρία πρόφτασα να υποδεχτώ μαθήτρια στην πρώτη τάξη. Έφυγα και με αντικατέστησε ο φίλος Αντώνης Τρούλος.
- «Ευτυχώς, μου έλεγε, ο Αντώνης είναι σαν εσένα και είμαι σίγουρος για τα παιδιά μου».
Εν ολίγοις, ο Γιώργος ο Ξύδης που γεννήθηκε στην Απολλωνία που ήταν μονάκριβος γιος του Γιάννη του Ξύδη, πήρε από αυτόν μόρφωση και παράδειγμα για έναν άξιο διάδοχο στην επιχείρηση του και στην κοινωνία.
Πλέον αυτών ο Γιώργος άξια έδειξε όλα τα προσόντα του και δημιούργησε αξιοπρεπή οικογένεια με τα παιδιά του Μαρία και Γιάννη.
Αγάπησε το Πετάλι όπως και την Κατίνα του και πλούτισε το Πετάλι και τη Σίφνο με τον ακέραιο Νίκο Προμπονά.
Έφυγε από κοντά μας πλήρης ημερών και ευτυχισμένος για τη δουλειά του, την οικογένειά του, το Πετάλι και τους φίλους του.
Ας είναι παράδειγμα για εμάς όλους, αλλά και σε αυτούς που βλέπουν σήμερα το κτίριο.
Ας είναι ελαφρό το χώμα του Χρυσοστόμου που τον σκέπασε δίπλα στην αγαπημένη του Κατίνα.
Αιωνία σου η μνήμη αγαπημένε μας Γιώργο!!!
ΗΛΙΑΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ
Υ.Γ. Με τον Γιάννη τον Ξύδη, το γιο του Γιώργου, και την Μαρία την κόρη του, συμφωνήσαμε να πραγματοποιείται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή του Αυγούστου Μνημόσυνο για τους Κατω-Πεταλιανούς, που δεν υπάρχουν σήμερα και πέτυχαν έναν πραγματικό άθλο, δουλεύοντας αγόγγυστα αν και πάμπτωχοι στο όμορφο κτίριο που σήμερα υψώνεται δίπλα στην πανέμορφη Εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.
Το κείμενο του Ηλία Δημόπουλου μας μετέφερε ολοζώντανα τον τιτάνιο αγώνα που χρειάστηκε για την ολοκλήρωση του νέου σχολείου.
Το Δημοτικό Σχολείου του Κάτω Πεταλιού λειτούργησε μέχρι το 1992, όταν πραγματοποιήθηκε το κλείσιμο των περιφερειακών σχολείων που είχαν απομείνει πια με λιγοστούς μαθητές.
Το σχολείο του Κάτω Πεταλιού, το παλιό Διδακτήριο του Δημοτικού Σχολείου όπως το αναφέρει ο Νίκος Προμπονάς λειτούργησε από το 1924 έως το 1992. Το 1996 ξεκίνησε εδώ να λειτουργεί το Μουσικό Σχολείο Σίφνου.
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από το μισεμό και του Νίκου του Προμπονά, τον σύζυγο της Μαρίας Ξύδη, της κόρης του Γιώργου του Ξύδη.
Η Μαρία και τα υπόλοιπα παιδιά αποτυπώθηκαν για πάντα στην ιστορία χάρη στην καταπληκτική φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου που τραβήχτηκε το 1956.
Το πάθος για γνώση ξεχείλιζε στα πρόσωπα των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου του Κάτω Πεταλιού.
Μια ολόκληρη εποχή αποτυπώνεται σε μια φωτογραφία.
Η ελπίδα και η λαχτάρα για κάτι το καινούριο έπειτα από όσα είχαν προηγηθεί στη δεκαετία του ’40.
Ένα μικρό ρέκβιεμ στη μνήμη όλων αυτών των υπέροχων ανθρώπων.
